İzmir
İzmir, Türkiye’de Ege Bölgesi’nde yer alan şehir ve ülkenin 81 ilinden biridir. Ülkenin nüfus bakımından en kalabalık üçüncü şehridir. Ekonomik, tarihi ve sosyo-kültürel açıdan önde gelen şehirlerden biridir. Nüfusu 2021 itibarıyla 4.425.789 kişidir. Yüzölçümü olarak ülkenin yirmi üçüncü büyük ilidir. Etrafı Aydın, Balıkesir, Manisa illeri ve Ege Denizi ve Ege Adaları ile çevrilidir.
İzmir, yatlar ve gemilerle çevrilmiş uzun ve dar bir körfezin başında yer almaktadır. İzmir Limanı, Türkiye’nin en büyük yedinci limanıdır. İzmir’in batısında denizi, plajları ve termal merkezleriyle Urla Yarımadası uzanır. İzmir Körfezi çevresinde bulunan şehir, her yıl İzmir Enternasyonal Fuarı’nı düzenleyen önemli bir fuar merkezi ve liman kentidir.
İzmir şehrinin adının nereden geldiği konusunda kanıtlanmış bir bilgi olmamakla birlikte bir dönem bugünkü İzmir yöresinde yaşamış olan Erektidlerin Amazonlarla savaşıp galip geldiği; onların önderi olan These’nin de, Amazon kadını Smyrna ile evlenip yöresine onun adını verdiği ve İzmir’in adının da Smyrna’dan geldiği en çok kabul edilen görüştür.
Ayrıca bölgede uzun yıllar hakimiyet kuran İyonların lehçesinde kentin adı Smyrne, Atina Lehçesi’nde ise Smyrna diye yazılırdı. Günümüzdeki Helenler bu kentin adını Smirni biçiminde telaffuz etmektedir. Son yıllarda Efes Antik Kenti civarında da bu adla anılan bir köy yerleşimi izlerine rastlanmıştır. Olasılıkla İzmir’den Efes’e giden bir kraliçenin adını yerleştikleri köye de koydukları düşünülmektedir ki bununla ilgili bilgilere eski kaynaklarda da rastlanmaktadır. Ancak Smyrna sözcüğü Yunanca değil, Ege Bölgesi’ndeki birçok yerleşim adı gibi Anadolu kökenlidir. MÖ 2000 başlarına ait Kayseri Kültepe yerleşiminde ele geçen bazı tablet metinlerinde Tismurna adına rastlanmaktadır. Tismurna’daki “ti” bir ön ek olup bir kişi ya da bir yer adını belirtmektedir. Helenler ya da Bayraklı/Tepekule Höyüğünü mesken tutanlar bu ön eki atıp kente Smurna demişlerdir. Kentin adı olasılıkla MÖ 3000 ile MÖ 1800 yılları arasında da Smurnu olarak anılıyordu.
Koordinatlar: 38.4°K 27.166667°D
Akdeniz ikliminin görüldüğü İzmir’de yaz mevsimi sıcak ve kurak, kış mevsimi ılık ve yağışlı geçer. Bir yılda ilde hava sıcaklığı sıfırın altına düştüğü gün sayısı yaklaşık ondur. Yılda yaklaşık 100 gün ise 30 derecenin üzerinde yaşanır. Kar yağışı nadir görülür. Yıllık yağış miktarı 700-1.200 mm arasındadır. Yaz aylarında şehre özgü imbat adı verilen serin rüzgâr eser. Yıllık ortalama deniz suyu sıcaklığı 18,5 °C’dir.
Kentin nüfusu 1970-1985 arasında çok artmıştır. 1945 yılına kadar Türkiye’nin ikinci büyük şehriydi. TÜİK verilerine göre İzmir aldığı göç en çok 186.000 kişiyle Manisa, 130.000 Mardin, 126.000 Erzurum, 120.000 Konya, 84.000 Aydın, 83.000 Afyonkarahisar ve diğer illerin nüfuslarına kayıtlı önemli bir nüfus vardır. Diğer şehirlerden önemli oranlarda göç almıştır.
2021 yılı itibarıyla il nüfusu 4.425.789 kişidir. İlde km2’ye 372,2 kişi düşmektedir. 2021 sonu verilerine göre yoğunluğun en fazla olduğu ilçe 14.022,7 kişi ile Konak’tır. İlde yıllık nüfus artış oranı %0,7 olmuştur. Nüfus en çok artan ilçe: Seferihisar (% 7,9). Nüfusu en çok azalan ilçe: Konak (-%2,3) olmuştur.
İzmir’de özellikle Aliağa, Menemen, Torbalı ve Gaziemir ilçelerinde sanayi gelişmiştir. Gaziemir’de bulunan Ege Serbest Bölgesi (ESBAŞ) ile Menemen’de bulunan İzmir Serbest Bölgesi (İZBAŞ) kentin 2 önemli serbest bölgesidir. Özellikle ESBAŞ, ülkemizin en büyük ticaret hacmine sahip serbest bölgelerinden birisi olup, İzmir ekonomisine istihdam ve ihracat bakımından ciddi katkı sağlamaktadır. Ege Serbest Bölgesi 1990 yılından bu yana faaliyette olup günümüz itibariyle Avrupa’nın en başarılı serbest bölgelerinden birisi olarak gösterilmektedir. İzmir’in Menemen ilçesi sınırlarında yer alan İzmir Serbest Bölgesi, Aliağa limanlar bölgesine 26 km. uzaklıkta olup inşası devam eden ve tamamlandığında dünyanın en büyük on limanından birisi olacak Çandarlı Limanı’na da yakın bir mesafededir.
Ayrıca İzmir’in doğu tarafından bulunan Kemalpaşa’daki sanayi bölgeleri de büyük öneme sahiptir. İzmir-Ankara karayolu boyunca gelişimi devam eden bu alanda ilk sıralarda makine imalatı, demir çelik yan sanayi olmak üzere mermer-seramik, plastik, gıda ve kimyasal maddelerin imalatında da kümelenmeler vardır. Bornova küçük sanayi sitelerinin bu yönlü yer değiştirmeleri, İzmir’de sanayinin zamanla doğu yönünde gelişen bu sanayi aksını daha önemli hale getirecektir.
İzmir’e 2021 yılında toplam 1 milyon 36 bin turist gelmiştir.
Özellikle Alsancak ve Çeşme ilçelerinde yoğunlaşan tur operatörleri, oteller ve araç kiralama firmaları bulunmaktadır. Çeşme, iç ve dış turizm açısından ülkenin sayılı merkezlerinden biridir. Yarımadanın ilk antik yerleşim yeri olan Ildırı (Erythrai), Çeşme’de yer almaktadır. Çeşme’nin en çok ziyaret edilen tarihi eseri II. Bayezid’ın yaptırdığı kale bugün müze olarak kullanılmaktadır. 1529 yılında Kanuni Sultan Süleyman tarafından yaptırılan iki katlı kervansaray, tipik Osmanlı dönemi kervansaraylarından biridir. Çeşme’ye bağlı bir mahalle olan ve tarihî taş evleri ile yılın 360 günü rüzgâr alması sebebiyle rüzgâr sörfüne elverişli plajları ile ünlü olan Alaçatı da, 704 kilometrekarelik alanında birçok eğlence mekânı ve oteli barındırmasıyla İzmir’in önemli tatil beldelerinden biridir. İzmir’in Selçuk ilçesinin üç kilometre güneybatısında yer alan ve UNESCO Dünya Miras Listesi’nde bulunan İzmir Efes Antik Kenti, Selçuk ilçesi sınırları içerisinde bulunmaktadır.Efes Antik Kenti ise ve yılda ortalama 1,5 milyon turist tarafından ziyaret edilmektedir. Foça, sayıları giderek azalan akdeniz fokunun yaşam alanlarından biridir. Ayrıca akdeniz fokları kentte her yıl yaz aylarında düzenlenen festivallerin de önemli bir sembolü haline gelmiştir. Urla’da 2015 yılından beri her yıl bahar aylarında Urla mutfağının tanıtıldığı Enginar Festivali düzenlenmektedir. Buna ek olarak Urla’ya bağlı Özbek Mahallesinde her yıl Mart Dokuzu Ot Bayramı yapılmaktadır.
İlk defa 1923 yılında İzmir İktisat Kongresi’yle birlikte Mustafa Kemal Atatürk tarafından açılışı yapılan İzmir Enternasyonal Fuarı (İEF), her yılın Eylül ayında İzmir’in kurtuluş günü olan 9 Eylül tarihini içine alacak on günlük bir zaman dilimi içinde Kültürpark’ta düzenlenen Türkiye’nin en köklü, en tanınmış ve en kapsamlı fuarıdır. Ancak İEF, esasında, Kültürpark alanında düzenlenen ve çoğu zaten uluslararası nitelikli otuz yedi ihtisas fuarından sadece bir tanesidir. Ancak uluslararası nitelikli ihtisas fuarlarının çoğu 25 Mart 2015 tarihi itibarıyla Gaziemir ilçesinde hizmete giren Fuar İzmir’de yapılmaya başlanmıştır.
Ege’nin lezzetli balıklarının yanı sıra, İzmir mutfağının en önemli özelliği otlar ve zeytinyağlı yemeklerdir. Deniz börülcesi, ıspanak, cibez otu, arapsaçı, ısırgan otu gibi çeşitli otla yapılan salataları meşhurdur. Bunun yanında İzmir köftesi, midye dolması ve boyozu ünlüdür.
Büyükşehir illerinde Merkezi yönetim Vali, İl Müdürleri ve İl Danışma Kurulundan oluşur. İzmir, bir ‘büyükşehir’dir. Bu özelliğine göre yönetimi belirlenmiştir. Protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi’ne devretmiş ve kaldırılmıştır.
İzmir Valisi, 1964 Konya doğumlu Yavuz Selim Köşger’dir. 9.06.2020/274 sayılı kararla Aydın Valisi iken atanmıştır.
Büyükşehir Belediyelerinde Yerel yönetim, Büyükşehir Belediye Başkanı, Büyükşehir Belediye Meclisi ve Büyükşehir Belediye Encümeni’nden oluşur.
Yerel yönetimi temsil eden Büyükşehir Belediye Başkanı, ildeki tüm seçmenlerin oy çokluğu ile seçilir. Yerel seçimlerde İlçe Belediye Başkanı ve İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanılarak ilçelerin belediye meclisleri oluşur. İlçe Belediye meclislerinden alınan üyelerle (başkan kontenjanı, ilçe nüfusu ve parti oy oranına göre) de Büyükşehir Belediye Meclisi oluşur. Bu mecliste ilçe belediye başkanları da yer alır. Meclisin başkanı Büyükşehir Belediye Başkanı’dır. Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur.(5216 saylı kanun 16.madde) Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi’ne devretmiş ve kaldırılmıştır.
1959 Ankara doğumlu Mustafa Tunç Soyer (CHP), 31 Mart 2019 seçimlerinde %58,12 oy oranıyla İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı seçilmiştir. Soyer, daha önce Seferihisar Belediye Başkanıydı.
İlçe belediyeleri, 2019 Türkiye yerel seçimleri’ne göre, dört değişik parti tarafından yönetilmektedir. Bu ilçelerden 24’ü CHP, 4’ü AK PARTİ ve birer belediye başkanı da MHP ve İYİ Parti’lidir.
İzmir Büyükşehir Belediye Meclisi üye sayısı 176’dır (Büyükşehir Belediye Başkanı, 30 ilçe belediye başkanı ve 145 üye) CHP 115, AK Parti 47, İYİ Parti ve MHP yedişer üyeye sahiptir.
2018 Türkiye genel seçimleri sonucu Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde İzmir’i temsil eden 28 milletvekilinden 14’ünü CHP, 8’ini AK Parti ve 2’şer tanesini de HDP, İYİ Parti ve MHP kazanmıştır.
İzmir’e kara, hava, deniz ve demiryolu ile ulaşılabilir. Kara yolu ile Türkiye’nin her yerinden otobüs ile ulaşılabilir. Hava yolu ile Adnan Menderes Havalimanı’ndan Türkiye’nin ve dünyanın birçok noktasına uçak seferleri vardır. Demiryolu ile Basmane Garı’ndan Tire, Ödemiş, Söke, Aydın, Nazilli, Denizli, Balıkesir, Bandırma, Uşak, Afyonkarahisar, Isparta, Konya ve Ankara’ya gün içerisinde karşılıklı tren seferleri vardır.
Kent içi toplu ulaşım İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin yetki ve sorumluluğundadır. Toplu ulaşım hizmetlerinin hat ve güzergâhları ile birbirini tamamlaması için otobüs-vapur-metroda ulaşım hizmet bütünlüğü sağlanmıştır. Tüm toplu taşıma araçlarında bilet yerine geçen İzmirim Kart adlı elektronik bir kart İzmir ulaşımının bütünlüğünü sağladığı gibi ulaşımı hızlandırmaktadır.
İzmir Şehirlerarası Otobüs Terminali 1998 yılından bu yana Işıkkent’teki yeni yerinde hizmet vermektedir. İzmir’in ilk şehirler arası otobüs garajı bugünkü 9 Eylül Meydanı yanındaki Dünya Ticaret Merkezi inşaat alanının olduğu yerdir. Zamanla bu otobüs garajı yetersiz kalınca Halkapınar’da Yeni Garaj adı altında otobüs garajı hizmet vermeye başlamıştır. Gelişen İzmir ile paralel Halkapınar’ın şehir içi trafiğinde olması ve artan sefer sayıları göz önüne alınarak Işıkkent’teki yeni yerine geçmiştir. Türkiye’nin dört bir yanından otobüs seferleri vardır.
Demiryolu ile Basmane Garı’ndan Tire, Aydın, Nazilli, Denizli, Ödemiş ve Söke’ye her gün düzenli tren seferleri düzenlenir.
Alsancak Garı’ndan ise Ankara, Uşak, Konya, Eskişehir, Balıkesir, Bandırma’ya tren seferleri vardır.
Kaynak: Vikipedi, özgür ansiklopedi – 5 Eylül 2022